ارزیابی هتروزیس و قابلیت ترکیب پذیری ارقام برنج

به منظور ارزیابی قابلیت ترکیب پذیری تعدادی از ارقام برنج و برآورد هتروزیس مشاهده شده در نتاج حاصل، شش واریته برنج (هاشمی، واندانا، کادوس، حسنی، شاه پسند و ir36) به صورت طرح دای آلل کامل با یکدیگر تلاقی و نتاج f1 آن ها به همراه والدین در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در موسسه تحقیقات برنج کشور (رشت) در سال 1390 کشت شدند. میانگین مربعات ژنوتیپ ها برای همه صفات مورد مطالعه در سطح احتمال یک درصد معنی دار شد. همچنین میانگین مربعات قابلیت ترکیب پذیری عمومی (gca) و قابلیت ترکیب پذیری خصوصی (sca) لاین ها از نظر کلیه صفات تحت بررسی در سطح احتمال یک درصد معنی دار گردید به استثنای صفت مساحت برگ پرچم که از نظر میانگین مربعات ترکیب پذیری عمومی در روش چهارم گریفینگ و صفت عرض شلتوک که از نظر میانگین مربعات ترکیب پذیری خصوصی در روش های سوم و چهارم گریفینگ غیرمعنی دار شدند. معنی داری اثرات متقابل در روش های اول و سوم گریفینگ برای همه صفات به استثنای صفت عرض شلتوک نشان داد که اغلب صفات مورد بررسی تحت کنترل اثرات مادری بودند. نتایج نشان دهنده آن بود که سهم اثر افزایشی در وراثت صفات وزن هزاردانه، ارتفاع بوته، طول خوشه، طول شلتوک و عرض شلتوک بیش از اثر غیرافزایشی بود اما در مورد صفات عملکرد دانه، تعداد خوشه در بوته، تعداد خوشه چه در خوشه، تعداد دانه پر در خوشه، روز تا 50% گلدهی، روز تا رسیدگی و مساحت برگ پرچم واریانس غیرافزایشی سهم بیشتری از واریانس ژنتیکی را به خود اختصاص داد. بررسی نتایج تجزیه گرافیکی wr-vr نشان دهنده حضور اثرات غالبیت ناقص در کنترل صفات وزن هزاردانه، طول شلتوک و عرض شلتوک بود، اما سایر صفات مورد بررسی به استثنای صفات روز تا 50% گلدهی و تعداد دانه پر در خوشه که به دلیل عدم صادق بودن فرضیات ژنتیکی روش هیمن آزمون نگردید، تحت تأثیر اثرات غالبیت کامل تا فوق غالبیت ژن بودند. ارقام واندانا، حسنی و ir36 دارای gca معنی دار و هیبریدهای حسنی × واندانا، ir36 × حسنی و شاه پسند × هاشمی دارای sca معنی دار برای اکثر صفات مورد مطالعه بودند. بنابراین، هیبریدهای ذکرشده که هتروزیس بالایی نیز برای بیشتر صفات به خصوص عملکرد و اجزای عملکرد دانه داشتند، به عنوان هیبریدهای برتر آزمایش معرفی شدند.